This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
- Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
- Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
- Maintain attribution The Google *watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
- Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
alhttb://books.;coodle.comj
Over dit boek
Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrechttermijn is verlopen. Het kan per land verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.
Richtlijnen voor gebruik
Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciéle partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op automatisch zoeken.
Verder vragen we u het volgende:
- Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciéle doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciéle doeleinden.
- Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe- den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien hiermee van dienst zijn.
- Laat de eigendomsverklaring staan Het ^watermerk" van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
- Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.
Informatie over Zoeken naar boeken met Google
Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web vialhttp: //books.google.co
MATUURKUNDIGE LESSE N,
DOOR PROEFNEEMINGEN ) BEYESTIGD,
Tot opheldering van allerley dagelyks voorkomende Zaaken ;
-— A-XaADOOR DEN HgER AsT v £7A7m3 "AXeN ^n
Q-. N O LL ET, Lid ean de Koninklyke. /kademie der. Weeten-
JCbappen «an Pars et. van de Koninklyke Societeit «jan. Londen.
Uit het Franfch vertaald. TWEEDE DEEL. EERSTE STUKJE.
T AMSTERDAM, Dy K. vaN TONGERLOQ, MDCCLIX
ivt ] 2 YT.
-————- ——
XORTE INHOUILD | "AN Div STUKJE 00000000 HEHHHHEOODEOM
VYFDELES Ovet de aamengeftelde Beweegíng em Middel: |
puritskragteri. ErzRsTE ÀÁrFDEELLiNG. De ZewmrwprüeMe Be. weegimg e Bladz. 1
"A4llgemeene Wet «an Zamengefleldo Beweegiws. 2
Werking der regtdraads flrydige kragtem. 3.— Krogzen die eem Hoek maaken, 5$. Hooklyn. 6G. Regfe, flore pe, of feberpe. Streekboekeu, 8, — Smelbeid ew Loop- fireoh así ^£. Ligbaam, B oo 081 1I
^a kh
KonTE INHOUD VAN MET TWEEDÉ
I, PRoEFNEEMING. Met tuve regtdraats fery- * dige Beweegkragtex. .:4. Edwemwigt. . .. 15
Gevolgen. JFerkiwg van Klembaaken , Zetfibroe:
ven Qc. 17. "Opby[fen iet 7 enge. en zwaare Towwen. . . 18
$8."
II. PRoEFNEEMING. Jet tuer Beudegkragten die een Regten Hoek suaaken, . 19
Gevolgen. Veorbeeldem vam zulk eem zamengeffclde Beweegimg. — Vliegwerken op Schowaburgen. 22 Roeien op Ribie?en en fl roomende Vaters. 25. "f
,oZwemmen der. Vifcbes. 24. "t. Voort[cbieten vas Slangen em andere kruipende Gediertens. 25. "t Vlie- gen der Vogels. 26. en ver[cbeiden Handgreepen in
: de Sebeeprvaart. "M - 26
Il. PAoE FNEEM ING. Met min ef meer fibuin- xe Beweegkragten. . e e 27
'Gevolgeri, »" Werpen vas iet, ferwyl men met Scbuit , Ryfuig, of Paard voertfuth. 39. 'f Spriss- gen vit Scbuifen en Rytuigen. 31. C Scbieten met '" Kerffeflfenen 51. Z onderiing geval van de Billard. 32
ub Za-
CDrzzLs, wERSsTE STUKJE. "'
Zamenke[telde Bexveeging , doer- Kragten veroirzsakt die middeler«vyl van Evenredizbeid tot elkamder wer- anderen. "n P JENNI 34
IV. PRoEFNEEMING. Ee» Liübaem der eex : W'aterpas en eene. Loodregt verkende krags besvap- £e, befcbr yf een Kromme Lyr. . 37
Gevolgen. . De Zoxaartekragt. doe; die bewoogen Lig- baamen van Loopfreek weranderen. — Een Kogel ' daalt zoo dra by wit bet Gefibut komt. 39. Het . o Shagkbzel vwun-t Schietzesoeer doet. altoos dem. Scboos fyem, 4I. Kromme lyn ves "t afloopend Dakwa- EDS o oot 0t, o? 0 8$2 V. PRoEFNEEM1Nq, Ee» Kogeltje , loodreg . 0m» boog en «vaterpas zeffens besooogen , befcbryft eem Kromme y». IDEM uu 43
Gevolgen. Ez» Matroos valt , longs een K omine
. lyn, wit de Mars aan den voet uan de Maff nter.
47. Eenom Bo0g, geworpen appel valt volens de zelfde Lys, im de band van den Ráirer , en eem loodregt opgefcbooten Kogel i in de Tromp van t Ge- i DOM. c9 - uc . | . 49
(x 3 TwEE-
Kosrp LNHOUD VAN NET TWLIEDE
Twzzpz ArprrLiNO. De Midipestr | &rogten. " " . 5t
Denhbeeld, oir(prong , es eigenfibap vas eem kromme Beweeglys. $1. Mart van den Singer. $5. Mid- delpuntgochende e». Middelpunt(cbuevende Kregt. 47
PRorrNEEMrINOG. Pafle Ligbaamen , pP" Kromme lys bewoogen , kr. je eeu Middelpuntfibs- spende Kragt. a . e 59
H. PROEFNEEMINO. Ploeiffoffen , ij» eem
Kromme lyn be«vooges., byges een Middslput Ju" epende Kragt, . , 200 064
Gevolgen. W'erking der Middelpunt c D-bywende Kragh i» Yollen, Draaifcbyfjes. 66. 1m de Wüelem van Rytuigen en Slypfteenen, 68. In Zonnon van Vuur- werkes. In de He(fifibe Pomp. 68. Inu Blaasbal- |o gen en Kogrnannen. 7e. Iz den Ventilator vau ^ DEsAGULIERS. 70. dz bellende W'ater-- buixem. 71. Scbroef van AR CHIMEDES. 22. ]n't weer. vereevigen van. de Vogten der Tbermo- — eneters, 73. In rondgedraaide Dieren, 34. 1n Mes-. (o fiben, Risgfleeken, Scbommelerd, — 7 75. ] - D JMaát
- DERL$S, EERSTE STUXJE.
Haet en. berckening der. Middelpantfibiraende Kragl. 76. Omlsoo ex Omieoprtyd. " ?7
Ill. PRoEFNEEMING. b de. Suelbedeo ^: ]h zys, is de Middelpunt[cbwwemnde Kragt ais de Inboud der Ligbaamen, . , 3o
Gevolgen, Voorbeelden dier Proefneemrittg im "t «uan- ze» dem Koors, 84. Im Draaikolhew. $4. Im Duarloxnden, $$. Gevoelen vas DESCAR T ES over de oirzaak der Zuzaarte. " 86
IV. PRogeNEEMiNG. Prof, dwr DEs- CARTES sifgedog?, om de oirzaak der Z«aarte im de Ligbaamen agn te toonem, . 87
Die Proefueeming naauvkeurig in alla baare Uitaverk- zels opgebelderd em nagegaan, . 91
Gevolgen. "7 Gevoele we» DESCARTES oct de oirzaak der Z«vaarte ongegroud. 10$ Gevoelen van den Heer Hvy GEN g. 106, "van den Heer ByLyFINGER. - , . 108
* a JY.
KomrE ÍNHOUD VAN HET TWEEDE
V.PRogrNEEMING. De Middelpuntfibusesm: de kragten flaam tot. malkanderen als de «pederz,yd- fcbe Inboudes, Middelpsuts-affenden en Omloops- gyden, P , e e 112
Gevolgen. De Middelpustzoekende Kragt in ver- mogen de Middelpunt[cbusende Kragt. gelyk z.ynde , doet de Ligbaamen im bun Loepkring blyoen. 119,
Voorbeeld is de Hemelfibe Ligbaemen, —, 121
Middelpuntskragten, die am evenredigbeid verande- — gen, en Kringen door baar gevormd, 123. Denk- beeld van im zig xelve toeloopende en misloopende Kromme ]ynem, 127. Denhbeeld an een. Lang-
rond, a " . r 12 9
VI. PRoEFNEEMING. Slawglys , door middel van een Werktuig gevormd en afzetekend, .— 130
Gevolgen. .4] «vat, rosddraaiemde , im^? Middel- punt komt , Olie ,. Kaf dec. ,. komt "er. langs een Slenglyn. . 5 4. 133
VII. PROEFNEEMINOG. Langrond, deor smiddel queis, een. Verktuig gevormd. 209 134.
Ge-
'" Dzarrs, EERSTE STUKJE.
Gesolgen. .4dfile Hewelfebe Ligbaemen bexoeegem xig im Langronden, . ; . 136
ZESDE LES. v Over de Zwaarte der Lighaamen;
Z«vaarte der Lighaamen en derzelver oirzaak. 1 39. - Gevoelen an. ARISTOTELES, vas NE w- Tow ex de bedeníaagfcbe Newtonianen, 140. «4t GASSENDI, DESCAR' TEs. 141. Haar Verfcbynzels beter bekend dan baar eirzaak. — 143
EERsTE ArDE ELING, Oxer de Ver cbyszels ; - vaar in de Zrwdarte allem everkt op bet. Ligbaam.
Onder[cbeid tuffcben Z«waarte en Gesvigt. 144. Denk- beeld vam Zrwaarte. 145. — Zoortelyke Zesaarte. 146. ile Lekende Ligbaamem bebbem Zrwaarte.
' e e v r] e 147.
I. PRoEFNEEM1NG. Rok es Damp bebben Zwaarte, «. 2 uu 149
* 5 Ge
KonrE INHOUD VAN HET TWERDE
Gevolgen. Onderzock over de Dampeu en Uitwaaffe- mivgen. 154. Oirzaaken, die ben losmaaken. 155. Oirzaakem vant kimmen der Dampen. 162. Gee» zoortelyke lgtbeid. 163. — Gets vorming tot Blaas- 45, 164. of mitzetting door middel van Warmte, 166. Giffsg vam den Scbryver. 168. — Reden, avaarom xe bangern: blyven, of «veór naar. beneden vallem. , . e 3753.
Green Liübaemen zys Natwwrlyk lgt. 154. — Loop. |fireek der Zunaarte. 175, Kragtgraad der Zuaar- . ge 178. Zy werkt in alle Ligbaamen , zonder omder -
, fibeid vam Gesoigh , eveneems. —. e» 179
Il. PRoEFNEEMIN g. flle Licbaamen valles even (ael neer in^t Ydel. . . 181
De weerfLand der Lugt vertraagt den Val, 184. Die ' «veer[Hend is evenredig aan dem Inboud of "t Ge«wigs van ?"? vallend Lizbaam. . . 185
£Gevolgen.. Diz Groqdbeginzel beweezem door seiddel «an Slinzers. 188... Door een loodregten Val uit een " groete Hoorte. 189. Proefueemingeu van dem Heer DESAGULIER €. x a 90
^ "t Vat-
fe 7 Aa, . -^ 4 *o ...w— a)
DzzrLs,9zAsTE STUXJE.
te Valen von Weter, domne Spaesders , Pepierfuip- peri, Vesren , Snreuco , Regen, " 191
" IJ. PROEFNEEMING, Water valt in "t Ydel «ls een bard Ligbaam, " . 193
Gevolgen. Des K«ik «a» des Barometer [Init op de Buig en kam xe breeken. , . 19$
"Td verandert de Zeuaarte niet. Y96.. Maar verfebil van plaats brengt wverfibil im de Z«waarte. 199. Het Middelpust der arde is bet algemeem Ziwaar-' pepun?. 200. Zrwaarte der Ligbaamen in de Maa». 201." Osntdekhingen oan. NEw'ToN. 202. De Ziwaartekragten neemen of , naar maate dat. de Vier- kenten der. Mf]landen toencemren, 206. — Donkbeell
— «an die Eigenfibap. 207. Asntek. Osderfebeid in de Z-waarte op booge Gebergtes. 208. 209. Aant. De Zwaarte kleinder onder. deu Evvenaar dan. by de spunten. 211. Ontdekking an. det». Heer RicnHER.212. De Slnrer traeger. by dew E-
.Wemaar. 213. De qgedaaente der .darde mát wol- waakt kleotromd.. 214, — Mart der Zwwaartekragr, xo de 4darde flilffendt, 21s. Derzelver dart mm | de
KoRTE ÍIwHuoUD VAN HET TWEREDE
^ de Marde om«oentelt, 216. De Middellys veu baay ' Evenaar langer dan baar 44s, 218. Proefneemipg . wuet.een Ligbaam , dat eem knolronde gedaamte door ^ Omwwenteling aanneemt, 2 I9. Stelling tam Ny ws ' ToN ex HuvGENs, 220. beveffigd door de Mte- jiygen in Lapland es Pery. 231
^
Verfibil der Z«vaarte door uitvendige oirzdaken, 222. ^OHet Gewigt altyd bet.selfde. 223. Maar de Zewaar- Jekrags 2cemt in den Val door verfuelling foe. 224,
JV. PROEFNEEMI NG. De Val der. z«vaare « Ligbeamen is een verfnelde Bewetgi»g. ..— 225
W. PRoZFNE EMING. De Verfnelliag in den Val is evenredig aem deszelfs Hoogte. . 2237
Gevolgen. Hee grooter. Hoogte "van vallende Liz- " beamen, boe x«saarder Val, 229. Een grooter Ge- avig? ,uit eem kleinder boogte valleude, doet de zelfde &ragt 229. Heién vam Paalen, inker- en Tuer- , Joeeder yen. . . i7 230
YI,
. Drzrs, rgnsTE STUKJE. |
VI PRoEFNEEMING. PFoorigemg em evemres ^ . digbeid der Verfmelling in *vallende Ligbaamen. 233. De Snelbeden zys in getal gelyk aan de Tydem vau den Val. 234. De afatloopem Vegesm meemen toe is . grootte als de opeven Getalles , 257. em xym, van - 71 begin des Vals afgerekend ,. als de Vierhaxtem der : Tydem. 239, Een gevellem Ligbaam klinet «veer 108 . de xelfde bqogte, 239.. en wordt, volgeus de xelfde W^tten vertraagd. 240. De Wetten der Beweegiug — in vallende Ligbaamen kortelyk overzeloopen en op» . gebelderd. 241. Aant, Val van een Ligbaqm im de eerffe Sekonde. Aantek. . . 24$
Gevolgen. De weerfland der Lugt maakt sitzonde- , ring im. die Íetten , 242. "vermiudert. de. [melbeid . der valleude Ligbazmen 248. en verasdert ze al- — enskens in een. gelykvortmnige beweeging, 249. als
in [iubjes Papier , Hagel, Regen , Sneeuw, 250. Nut ^ dan dien weer[land en uitrekenitbg van de bragt vas . Vallende Regen en. Hagel , indien dexele geen plats . adde, Aantek. , . 251
VFeerffand der Lugt wvermeerdert de. Vertraagime der , 0m boog gewvorpes Ligbaamen , 292. en fe flerker,
t
Haar 7haate dat déxelve ligter yn, . 0 245 S TwEE-
Ko&TE IwzuoUb VAN HET TWEEDE
"de arde omapentelt. 316. De Middellys van baay ' Évenaar langer dan baar 44s. 218. Proefueemipg
. wet.een Ligbaam , dat een kxolronde gedaante door Omoenteling aameemt, 21 9. Stelling tau Ng w^ ' ToN-ex FluvcENs, 220." beveffigd door de Mre-
. fimpes i» Lapland es Per. — 0... 231
Verfibil der Z«vaarte door uitxcendige oirzdakes, 232. ^OHet Gewigt altyd bet elfe. 223. Maar de Zesaar-. Jekrags 2cemt jn den Val dopr verfuelling foe. 224.
JV. PROEFNEEMING. De Val der . zpaare « "Ligbeamen is een verfnelde Bewetgiug, . . 225
Y. PROEFNEEM 1NoG. De Verfnelling in den Val is evenredig 4an dene Hoogte. . . 237
Gevolgen. Hee grooter Hoogte van vallende Liz- " baamen, boe xwaarder Val. 229. Een grooter Ge- . *wdgt.uit eem kleiuder boogte valleude, doet de xelfde
&ragt 229. Heién van Paalen, Anker- en Tuer- . Joneeder yen. . , . 230
VI,
Drrrs, eeRsTE SrUK Ju. -
VL PRoEFNEEMING. Poorige»g em evewres — - digbeid der Verfnellng in wallende Ligbaemen. 235. De Snelbeden zys in getal gelyk aan de Tyden ven den Val. 234. De afztloopes Wegem meemen toe in grootte' als. de oneven Getallen, 257. em zym, un
- 7$ begin des Vals afgerekend, als de Vierhaxtem der Tydem. 239. Een gevallen Ligbaam klimt «veer tof
. de zelfde bqogte , 239.. em wordt, volgeus de xel(de Wetten vertraagd. 240. De Wetten der Beweegjug
— im vallende Ligbaamem kortelyk overzeloopen en op- . gebelderd. 241. Aant, Val vas eem Ligbagm in de eerffe Sekonde. Aantek. e . 245
Gevolgen. De «weerfland der Lugt maakt mitzoude- ring im die Wetten , 242. vermindert. de. (melbeid , der vallende Ligbaamen, 248. en vveraudert ze al. —enskens. in een. gelykvormige. beweeging; 249. als
in feujes Papier , Hagel, Regen , $neeuw, 250. Nut - «am dien weerfland en uitrekenitg van de hragt vas . vallende Regen en Hagel , indien dexeloe gee» plaats . badde. Aantek. , P 25 i
VWreerftland der Lug vermeerdert de. Vertraagiug der , om boog gexworpes Ligbaamen ; 252. em te flerker, ' aar 7haate dat dexelve ligter xyn, ^ :.— ^ 245
TwEE-
Konre INHOUD VAN HET TWEBDÉ
Gevolgen. Deskbeela. an den Slinger en deszelfs . Slingering. 28$. Enkeld., samenge[lelde Slinger., 287. Beweegpumt, Slingerpunt , en Denkbceld ass. &ys Beweegim, 288. Evenredigbeid tufkbem de
, langte van den Slinger em dcn tyd der Slingerinzes., é . "e e . 290
IV. PRoErNEEMING. Be wornsaam[le Ei« &enfcbappes vam dem Slinger door Proeven &eflaafd én opgebelderd. . . 294
De Val langs de Spanlys duurt. langer. dan langs deu oxder/pandem Boog. ; , 297
Gevolgen. Nw em gebrwik am dem Singer. 299. Singer vas GALIL&t. 300. Door HuvGENSs - verbeterd, 301. JDemnkbeeld van een Slinger-Uur- - «perk, 302. Gebruik vas deu Cirkeltrek in Slin- | gerwerken, . e . - 305
Veranderingem in dem Slinger door W'armte en Koude, ' 808. Veranderimg door verfcbil am Plaats es
Landffreek, 309. Langte vam den Sekondeflinger "ep verfibede plaetzeu, Aánt. — . —. $13 . | , . T weede
P
| DZzEzL$, EERSTE STUKJE.
lee Lid. De Werpkund:, Van de Beweegimg per Lighaamem , door de Z«vaarte es door een-uerk- ( V&agme en gelybvormige kragt veroirzaakti. . 317
Verpkragt. 317. Wérpkragt , die loodregz opwaarts fel, 318. Werpkragt ven ecm «uaterpas Be- werpflreek, 320. Werpkragt vam eemige andere ftbuittze Loopffreek, 321. Wrpkragt, de loedreg- r e uitgezonderd , «vormt met de Z«aartekragt een , Brandímede. 421. Zelfs ook de Loodregte door de . . Onmnoenteling der AAarde, 322. Aant. Dee Bras. fie ir oot volmaakt, 2. . 313
V. PRozrENEEMING. De Loopftreeken Tem |dregte , naterpas en fibuinze Werpkragtem , door " [puiten met. Kevikzilver aangetoond em geflaafd. T . . . e 326
Gevolgen. Grosdes vas Busfcbietery es. Werpkux- 4e 5 febieten van Kanonkogels; erpen. an Bom. me». 330. Nader Opbelderimg dier Gronden ; «tart der V'erpboeken , Verbeid , Hoogte ,Tyd , Val- kragt en W?z «van den Werp. Aant. geiflbeid der
II. DEzr. wx Treffing
KogrE INHoUD VAN IET TWEEDE NE.
Trefiiny em boogffe trap "van saawokewrigbeid i in ' Borwerpen, Aantek, P iu dis
LBYVOEGZEL:
Gemeenzaame Voorbeelden van Zamengeftelde Beweeging.
"Mart en Werking dier Besseezing door Voorbeelden opgt- belderd 339. Het ayrikken der Zeeliedez.. 342. «dart en. Ontbinding der. febuinze. Beweegkragten. | 345. Gierbruggem. 348.. Gierfiboww. " 354
Het o meilem em aveerem vam Scbepem, 36x. Redi «wor den Wsd ; o61. et een ruimen. Zyevind ; 362. emet eem vlakken Zy«vind , 466. füberp. by den Wind. 467. Het «wegen-met Praamenz, bet (grobken dT J'aez fchbuiten., de, . 371. De Wisdmolens. 372 W'atermolens, 300
" e . - -
IL pY-
Drzrrs, EERsTE STUKJE.
I]. BYVOEGZEL: Ontdekkingen omtrent de Gedaahte der. Aarde;
De Mardbol volmaakt Klootsrond besréepen.282.. Waara neeming van R.ACHER. 383. Gedagten van de Heerem NrwTON é» HuyGENs. 384. Gedaante van Jupiter. 388. Denkbeeld vam de. Middaglys em Middagarkel, 389. Hoogte der Starren. 591. De Toppustslyn. 592. Zenitb em Zenitbs effland. 394. Boog en Graad des Middagcirkels, . 396
Meetisz van dem Hoeb der Toppustslynem , of vas des bezreepem. Boog. 398. Maafneeming vam deszelfs laugte op de oppervlakte der Marde. 401. Vorming van eem reeks Drieboeken, 402. Meeting der Groud- lynen. 403. Ovverbrenging tot de Middaglys. 404. Berekening van de langte voor yder Graad. — 405
Wiskosflige zekerbeid em juiflbeid: deezer W'erking: 406. De Loodlyn [Faat. altyd en overall loodzegt op . de opperviakte der arde. 408. De Starrem. beb- beu geem onbekende en ongeregelde Beweeging. 412. De arde is wiet ongefibikt em ongelykvormig ven tedaaste, . . . 417
--
** o Mer-
IwHouD vaN DIT, STUXJE;
Meetisg der. Ouden. 418. Maat van SNELLIUS, 420. do MUSsSCHENBROEK «erbeterd, 421. . 4Maat van NoRnwooD ; v4s RiccioLi. 42j. V4h PICARD. 424. Niewwe Mtetisgen. 426. - Maat vas CassiN1. 427. Ongelykbeid der Graa- den ontdekt, 429. Dv arde laugwerpig of Eiroad onder[teld, 45 y. Verfchil der Graades met een Kloct- vonde of langronde Marde,. 432. "Mfneemende Graaden geeven een verlangden , wa[fende een geplatten Aard- bol. e . . 434 Nadere Meetingen.436. Maat vag MAUPER TUIS. . 497. PicARD verbeterd. 459. — De Mardkloot plattig of Kuolrosd bevonden,. 440. CAssINI ver- — beterd, qa1..— Nieuoe. Meetingen vau CONDAMI- NE. 442. Kmolronde gedaante der arde beuec- Een. 445. Maat der Platting onzeker, 445. Re- gelmaatigbeid der Gedaaste t«oyfelagtig, 446. Mer- distet Van DE LA CAILLE «es de Kaap. 448. Niewwe Meetingen in 1zalie, : 450
V E R-
VERKLAARING
DER '
PL A A T E N.
VYFDE LE S.
Piaat 1. pier x Voorbeelden van Zamengeítelde Bewee. ging.
A een Schuit , die door twee Beweegkragten , dc Mannen C en D, elk in een verfchillende Loop- flreck , voortgetrokken wordt,
A B de ftreck , die de Schuit houdt in 't midden van de Vaart. ,
P, Schuit, die over een fnelloopende Rivier geroeid wordt.
PF; Streck , die hy opgeroeid wordt.
PR, Streek, die hem de kragt des Strooms doct be- féhryven.
$, de Plasts, daar hy landen zou ; zo hy dwars over; volgens de Streck PR ;geroeid was,
VEgRRKLAARINGS
Fig. 2. Zamengeítelde Beweegingen , in verfchcide wyzen op 't Lighaam M werkendce.
AE, Beweegkragten ; die regtdraads flrydig tegen cl- kander aan werken.
BenF, CenG, Den H; Beweegkragten, wier.- Loopítrecken met elkanderen een Hock maaken , en
zig in M kruiffen; als B5, Ff.
N; Beweegkragten, dic zamenloopen en geen mer. kelyken Hock maaken. Deeze beide zamen werken- . 4e ,. zouden een dubbel uitwerkzel uileveren en
het Lighaam M tot aan K brengen.
AM en EM, gelyk zynde, vernietigen elkander en : ?t Lighaam M blyft in ruft, EM , een derde groo-- ter zynde dan aM, dryft het Lighaam een derde |
naar g voort.
BMFO, Raam , wiens zyden BM en E.M het ver- | , mogen en ftreek van de Beweegkragten B en F uit-- ' drukken, en't Lighaam M de Hocklyn MO doen
afloopen.
CMGL, Ram, wiens zyden C M,.GM de Be.
, Weegkragten C, G te kennen gecven, en "t Lig- ' haam làngs de Hoeklyn M L voeren.
DMHI, Raam, wiens zyden DM, HM de krage ten D, H- uitdrukken ;,. en "t Lighaam deszelfs "Hocklyn M I doen befchryven.
t
Fi;.
;DER PLAATERN.
Fig, 3. Opheldering van de Werking der Zsmengt- ftelde Bewecging, en't befchryven van de Hock- lyn door 't Lighaam M.
MC; MG, Lynen; die beide even Img en regthoe. kig op malkander fteande , dc Beweegkragten C en G,; beide even groot, cn volgens MC en MG werkende, uitdrukken.
8,b,c5d5 e, C, Gedcelten van den Weg , die het Lighaam M door de Beweegkragt C van tyd tot tyd nederwaarts getrokken wordt , terwyl het door G op: den zelfden tyd langs 1, 2, 3, 45 $5 6 wordt voortgetrokken.
b, b, 15 05 p, n, Stippen van de Hocklyn, die het Lighaam M. door zyn zamengeftelde Beweeging op 't eind van yder tyd bereikt , en den ecnen voor; den anderen na doorloopt.
Fig. 4. Afbeelding van de zelfde Werking, alleen met dit onderfcheid, dat hier de Lynen niet even lang zynde;gelyk in de voorgaandcFiguur;de Beweeg- kragten ongelyk zyn aan malkander; en daar door de Hoeklyn of Loopftreek van 't Lighaam niet van beide even ver verwyderd blyft, maar de langíte Lyn of fterkfte Beweegkragt "t nasft komt.
Fig. s. Zamengeftelde Beweeging , wanneer de Be- weegkragten cen ftompen Hock maaken.
** a PR,
-
VERKLAARING
PR; PQ, engelyke Lynen, de aan elkander onge- ]yke Beweegkragten verbeeldende ; en derzelver Neigingen of Loopftreeken.
RPQ, ftompe Hoek , door de Loopüreeken der twee Beweegkragten gemaakt. ———
PS, Hocklyn, die 't Lighaam befchryft.
Pt, Hoeklyn, die 't Lighaam zou befchreeven heb. ben , indien de Hoek regt ; als R P T ; gewecít ware.
S; of Q'T, Maat van 't geen de Bewéegkrag: PR door defchuinze tegenwerking van P Q in haar uit- werkzel benadeeld is.
Fig, 6, Zamengeítelde Beweeging, wanneer de Be- weegragten een Ícherpen Hock magken.
XV, XY, de ongelyke Beweeghragten en derzelver Neigisgen.
VXY, fcherpe Hock , door de Loopftreeken dier twee Beweegkragten gemaakt.
Xu » Hocklyn, door het Lighaam X befchreeven,
XZ,; Hoeklyn, die 't Lighaam zou befchreeven heb- ben; zo de Hock regt was; als V X y.
Zu of y Y, Magat van 't geen de Beweegkragt xv .. door de fchuinfe medewerking van X Y in haar uit- Serkzel bevoordeeld is. - Piaat
DER PLAATEN,
Plaat 2.
Figuur 7 vertoont een Tafeltje, waarop de Proeven gedaan zyn over de Werking der regtdraads ftrydige Beweegkragten.
À, B, twee Katrolletjes, op den rand van 't Tafel- tje vat gemaakt.
CAE; CBD, twee Koorden , die over deze Katrol- letjes loopen.
C; het beweegbaar Lighaam , daar beider een end 2an vaít is.
D; E, Gewigtjes ,. die aan derzelver andere enden hangen.
Fig. 8. Een loodregt ftaande Vlak , waar op de Loop yertoond wordt van een Lighaam , door twee gc- lyke kragten; die een regten Hock maaken, be- Wwoogen.
j H; een Spilletje; waar aan het cene end vaft is van den Draad ; die over het Katrolletje G. loopt, en het Gewigt F aan zyn ander cinde heeft hangen.
G; beweegbaar Katrolletje, dat over twee evenwy- dige Draaden, die in H en in I vaft zyn, voor- Warts en van G naar I loopen kan.
»* s I,
VERKLAARING
I, Katrolletje, waar ever de Draad IG loopt ; waar mede G voorwaarts getrokken wordt,
Dewyl het end van den Draad, daar F aan hangt , in H vaít blyft, ryft F, naar maate dat G voorwaarts gait, om hoog, en befchryft, de punten; a; 5, € d, 6e, doorloopende, de Hoeklyn FI.
Fig. 9 ABCD; Billardtefel. Voorbeelden van Za- «mengeítelde Beweeging door ongelyke en fchuinzc . Bewecgkragten veroirzaakt.
' EF, Vleugels, die aan het regt op ftaand Raam vaf zyn en draaien kunnen, om met de Lyn HI hoc- ken naar welgevallen te maaken, en de twee Ha- mers zulk een rigting te geeven als men verkieft.
G, Punt, daar de Hamers aan hun beugels hangen,; waar op ze draaien , en langs de Boogen; HE , HF, min of mecr opgevoerd, met meerder of minder fnclheden op den Bal H vallen.
HM, HI, HB, HK, HN, Lynen; welke de Bal in. verfcheide gevallen, naar maate van de verfíchil- Jende fnclheden en rigtingen der Hamers zal afloo-
pene
Piaat
BER PLXA&ATENM.- Plaat 5.
. 10. Zamengeftelde Bewceging ; door ktagten, wier cvenredigheden tot elkander veranderen.
M , ^t Lighaam , door twec Bewecgkrsgten, waeter- pas Mc en loodregt M f voortgedreeven,
Ma, ab, bd, de, eh, hc, gelyke Wegen, die het op yder oogenblik door de waterpas werkcnde kragt zou: afloopen,
Mas, ab, bc, bd, de, ef, ongelyke Wegen, die het yder oogenblik doer zyn Zwaarte ncderwaarts gedrukt wordt.
M1, 125235» 34» 4$5 $6, HoekIyntjes welke het door die Zamengeftelde Be weeging yder oogen- blik befchryft; en dic met malkander de Kromme lyn M 6 maaken,
Fig. 11, Werkftuk tot bet doen eener Procfneeming,
die het Voorítcl van de voorgaande Figuur zigtbaar vertoont.
ABC; ADF; twee regtftandige Vlakken, waar van het gedeclte AB, boogswyze uitgehouwen , cen . feort van Goot tuffchen beiden heeft , daar men een
Metaalen Bal in 't gat by A laat invallen; en langs- rollen tot in B.
EF,
VERKXLAARING
E,F, Ringen , daar de Bal door fpringt.
B D is verdeeld in drie gelyke Deelen, 152,3s.. BC in drie ongelyke, 1, », 3, die hem zyn doorden Val verkreegen fnelheid en zyn Zwaarte yder oo- genblik zouden doen tdloorloopen, en wier.zamen- ftelling hem nu de Kromme lyn BEF vas befchry-
ven.
De Loodlyn agter A , dient om den Voet , door middel van deszelfs drie Schroeven ; Waterpas te zetten.
Fig. 12 verbeeld den Loop van een PDADaMU: en de ftreek , die de Kogel houdt,.
GH;, Miklyn van 't Oog. GI; Loopftreek : van den Kegel.
IH, loodregte langte, welke de Kogel middelerwyl door zyn eigen Ziwaarte daalt.
Jis. 13. Zamengeftelde Beweeging ; door middel van Beweegkragten , van veranderlyke evenredigheden,
ML, Plankje ; dat over twee evenwydige fterk ge- | fpannen Snaaren kan voortgetrokken worden.
MN » Touwetje, dat, over het Katrolletje N loo- Pende, het Plankje voorwaarts trekt.
M;
DER PLAATEN
M; metsalen Buisje, waar in een yvoorea Balletje gedaan wordt, dat 'er door een Hamer, die onccr . het Plankje is; uitgedreeven wordt,
O , Dwars-yzertje , dat de fteel van den Hamer, door de opening in 't Plankjé doorgebragt, vat, en met een Touwetje aan de Muur vaft is. Als het Plankje voortgetrokken wordt ; last het Dwars-yzertje der- halven de íleel los en de Hamer brengt door mid- dcl van een Veer het Balletje in beweeging.
PP, Loodlyn, die het Balletje zcu befchreeven heb-
- ben, indien het Plankje niet voorwaarts bewoogen wetde.
PQ, PR, fchuinze Lynen, die het zou befchreeven hebben door de Zamengeítelde Beweeging , zo het geen eigen Zwaarte had.
PTS, Krommce ]yn; welke het zyn Zwasrte nu doet ^ befchryven.
$, plaats, daar het Plankje, met een cenpaarige be- weeging voortgetrokken , middelerwyl gekomen
is; en het Balletje; op 't einde van zyn Val, we- der vangt. 07
Fig. 14 en 1$ dienen tot opheldering van de Middcel. puntekragten.
—-
AB,
VERXLAAn?INÓ
AB, AC, Fig. I4 fwee Beweepkragten , die, tof . malkander ftaande als 3 tot 1, het Lighaam A de Lyn AD zouden doen afloopen.
8H, el, fK, g L betekenen de Kragt AC, die, van ftreek veranderende, en als een middelpuntzocken- de kragt werkende, het Lighaam A, in plaats van de Rasklynen, dim, eE, f, g, te doen befchry-
: ven , de Kromme Jyn def'g b doet langs loopen.
Fig. 1$. BC, halve middellyn, door wier draaijing het Lighaam M , dat over dezelve glyden kan , a1 de Stippen van de Raaklyn MD doorloopt, en, tot in D gegleeden, zig door die middelpuntfchu- wende kragt hoe langs hoe meer van 't Middelpunt
verwydert. | Plat 4.
Piguur 16 vettoont een WerktuiZ tot het doen der Proefneemingen over de Middelpuntskragten. Het beftaat uit een driekantigen Tafel, op drie voeten , die door middel van Schroeven geligt en gelyk ge- vet worden. Aan 't eene Punt van den Driehock ftaat een regtftandige Styl, dic een Rad draagt, 't welk loodregt hangt, en, gedraaid wordende door middel van zyn Snaaren en twee Dwars-Katrolletjes de Schyven A en B in beweeging brengt. -
A, B;
— —— 0000 T0 ux 077 0o foot am LL LUEVUKLE Commu À
s
DER PLAATEN.
ÁA, B, twee waterpas leggende groote Schyven , op yzeren Spillen loopende ; met verfcheide fleuven van verfchillende Middellvnen gegroefd, waar in de Snaaren van 't groote Rad loopen; cn dus de- zelven doen draaien.
CD, Een Schraagje ,. dat op de Schyf B geplaatít wordt; om het met dezelve te doen ronddraaien y en van welks eene end C een yzeren Stangetje of Draad loopt tot aan *t ander end D.
E; E, twee yvooren Ballen , die, aan een yzeren , Draad CD gereegen , en 'er los heen en weer langs kunnende glyden , wanneer 't Geftel rondgedraaid wordt, de eigeníchap der middelpuntíchuwende kragt doen zien. |
G , H; twee fchuins leggende glazen Buizen, (rnet Bollen aan 't.einde;) wier Monden gemeenfchap hebben met het Water, dat in 't Bakje is, "t tvelk op 't midden van 't Schraagje geplaatít is. Als de Schyf A, met alles wat 'er op ftaat, rondgedraaid wordt; klimt het Water door de middelpuntfchru-
wende kragt in de glazen Buizen op, tot in dc Bol- len G; H, .
Fig. 17. Kring A, Omloop, Revolutie van ^t Lig- haam K. F; een Lighaam , dat fnelder loopt, en wiens Omloopstyd (Tems Periodique) bygevolg kor- teris
Kring
VERKLAARINÓ Kring D, Om!oop van 't Lighaam D.
AC, DC, veríchillende Áfftanden der Lighaamen 4 en D van 't middelpunt hunner Ómloopen; en die dc Maat van de. grootte of uitgebreidheid hunner veríchillende Omloopen zyn.
Fig. 18. AED, Slangíyn. Zybegint in A en eindigt in D, op de zelfde Lyn AD C, loopende naar 't Middelpunt C. A D noemt men ook haar Om- loop.
Fig. 19. Een Schraagje (om op ecn der Schyven A of B, Fig. 16, te zetten) met vier fchuins leggende glazen Buizen: in twee van welke Vegten zyn van veríchillende zwaarte, 'lerpentyn-Olie , Brande- wyn, Water; in de andere twee, Water met een Kogeltje van Koper in 't een, en een van Kurk in 't ander. De middelpuntfchuwende kragt naar den inhoud ofdigtheid der Lighaamen werkende, dryft de Olie en Drandewyn naar beneden , het Water naar boven; gelyk ook in de twee andere Buizen het Kurk-kogeltje naar onder zinkt, en 't Kope- zen opklimt.
Fig. 20, 2I verbeelden twee Schraagjes , die even als de vorige op de twee Schyven A en B van 't Werk.- tuig in de 16 Fig. geplaatft, en met dezelven rond- gedraaid kunnen worden.
A, D;
nzR PLAATERN.
A, B, twee Boffen of Bakjes, die langs twee metaa- Ie Draaden , van 't eene end der Schraagjes evenwy- dig aan malkander tot aan *t ander gefpannen,; vry en los kunnen voortíchuiven. De kleineeven uit- fteekende 'Tandjes van den Bodem, fegen cene zeer flappe Veer onder den bodem der Bakjes ftuitende , beletten hun wederkeeren.
a
; D, Bakjes langes twee Metaaldraaden , yder aan zyn galgje op en nederwaarts beweegbaar. Zy zyn door middel van hun Touwetjes en Dwarskatrollet- jes aan de Bakjes À en B vaft, en toonen door hun minder of meerder ryzing den minderen of mecrde- ren trap van derzelver middelpuntichuwende krag- ten. "
Plaat g.
Firuut 22. A, glazen Bol vol Water mét een wein gekleurde 'Terpentyngeeft of Olie. Hy draait op zyn Áspunten tuffchen twee Poppen.
b, loodregtítandig Rad, dat door middel vam een Kruistouw de Schyf C draaien doct.
C, Schyf, aan een der Aspunten van den Bol vat, die ,door het groote Rad in beweeging gebragt ; ook" den Bol docet ronddraaien.
Il. Dzzr. ** . DD;
VEREKELAARING
TD; tsrec Scharnieten ; door wier middel het Ge: ftel geligt ; en min of meer fchuins cn hellende ge- feld kan worden.
F; Schrocf, ori't op een lioogte nsst welgevalles vaft te zetten,
Het gantíche Geftel ftaat op een "Tafel met 3 Voeten; die door hynne Schroeven waterpas gefteld wor- den. -
Fig. 23 werbeeldt den Rol A der vootgaande Figuur ,
met eenige druppeltjes gekleuzdc gegen yn-Olie ia ^t Water.
&; een druppel of bolletje Olie, in 't Water dry- vende.
83525$5»455 6; 5,9 9 verícheide Cirkelfneeden of Sqbysen Water ; tufichen de evenwydige Lynen , op D,E,F,G, cnz. uitloopende, begreepen ; en draaien- de rondsom de As AB. :
CH, Bolfayftuk (Segmemt de Spbere), welke Water even als dat van het Stuk 8, als men den glazen
Dol il houd of deszelfs Loop vertrasgt; cer zyn
bowengipg verlieft. Fig.
»5z2 PLAATEN,
Éig: de verbeeldt cen Werktuig ; gefchikt om den Del op cen zelfden tyd tweederley Oinwentelitgen, dic elkander ih den haak of méet regtc Hiocken kzoh- fen, teffens te doen aanneemen; de eene, seame- lyk, op zyn Aspunten, en de andere om de As van zyn Évebaar. Het Water, dat 'er nsi , netmat die dubbelde Beweeging niet aan , en de Oliebolletjes neigen; a]s voorheen, maa de As, niet mar het rriddelpunt van den Bol.
Plaat 6.
Fig: i$ vettoont het formeerea vas eón regelmastigu Kromme yn,
&, een Speld in een Vhk, -— of fets derge- lyks, vaft geftoken.
bk, een Tekenpen , Potloot, Kryt &c. osx ^er de ge- daante der Kromme Mn sieé te teltenen,
&5, dubbeide , s3an de enden samengeknoopte Dssad , die am de Speld & en. de 'Tckenpen b gast. Last men dien Draad gefpannen en de 'Tekenpem in 't ronde draaien , de Figuur ml em Cickel zyn: maar trekt men; terwyl de Tekenpen vooMienpt, eta der Draaden adm , ais in d, dass sal ecg sndipe foort van Kromme 1yn gemaakt worden,
*45 a4 be,
.-
VEREKELAARING
bc, Kromme lyn, die ''er ontftaan zal , als men door
' "t trekken van den eenen Draad , den gantíchen dub- * belden Draad de gedaante deeft van i den Drichoek acd. -
Fig. 26. "t Formeeren ven een Langrend of Eilipfis.
F; P ; twee Spelden, op de Tafel vaftgeftoken,
FGf,FLf,FMf, Draad, aan die Spelden vafige- maakt. :
G;, Tekenpen,; die dien Draad fpant, en, denzelven altyd gefpannen houdende, ronddraait, waar door de Kromme l9 HMGLI, de Trek zynde van een . Langrond , geboren wordt.
Fig. 27 verbeeldt cen Slangiyn of Spiraal, door mid- . del van een Werktuig getekend: op. het Geflel en. de waterpas leggende Schyf van Fig. 16.
S, een rond gat 3 duimen wyd , in het ronde Blad ,
dat op de vaít ftaande Tafel is vaft gemaakt, en
waar op de Figuur zal getekend worden. Door dat
gat ftaat de Maatftok S R. met cen Elleboog (in Fig.
28 duidelyker te zien) op de waterpas "ipee Schyf, en n drasit met dezelve rond.
R;